ა. ა., ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჭვრინისის მცხოვრები, 80 წლის

„იმ დროს ზნაურში ვმუშაობდი [ცხინვალის დასავლეთ მხარე], როცა არეულობა დაიწყო. მე არ მომწონდა ეს არეულობა. ცალკე ქართველები ბუტბუტებდნენ, ცალკე — ოსები. ჩემს სიტყვას ცოტა ჰქონდა ანგარიშგა­საწევი ძალა და ვეტყოდი ხოლმე, ნუ იზამთ ამას, თორემ ცუდად დამთავრდება თქვენთვისაც და ჩვენთვისაც-მეთქი.“

[სტატია ინგლისურ ენაზე — Read in English]

[სტატია რუსულ ენაზე — Читайте на русском]

„მოსამართლე იყო ერთი, კაკო, თავისი ჯგუფი ჰყავდა და, რომ ლაპარაკობდნენ ამ თემაზე, ერთხელ, ვუთხარი, გაჩერდით­-მეთქი, შენ მაინც გაჩერდი­, მოსამართლე ხარ­-მეთქი. ნუ შვებით ამას, ნუ გაართულებთ, ნუ აირევით, ნუ დაირევით, ცუდად დამთავრდება, ვიცი-­მეთქი. გადაიწვება ხალხი­, განადგურდება-თქო.“

„მაინც აირივნენ­-დაირივნენ და ზუსტად ასე მოხდა — კიდეც გადაწვეს, კიდეც გამორეკეს ხალხი და არიან ახლა ლტოლვილები და თბილისი ლამის ქვესკნელში  ჩავარდეს, იმდენი ხალხია დაგროვილი. აქეთ კიდევ ხალხი აღარ არის. სოფლები დაცა­რიელდა.“

„მე ოთხჯერ ვარ დაჭერილი. ცხინვალამდე და იმის იქით, ჯავამდეც, ვიყავი. სულ განადგურებულია. ქართული სოფლე­ბი განსაკუთრებით — კეხვი, აჩაბეთი — აღარ ეტყობა ნასახლარე­ბი. აღარაფერი აღარ არის. აბა, ვინღა აღადგენს, რა ვიცი მე? ეს შედეგი გამოიღო იმ 90­-იანმა წლებმა. განადგურდა სოფლები, ხალხი დაიხოცა. მშველელი კიდევ არ გვყავს.“

„ქურდობდნენ ისინიც, ჩვენებიც“

„90­-იან წლებში წამოვედი, როცა არეულობა დაიწყო. მივატოვე სახლი, თან მეგონა, რომ ეს დროებითია. ვფიქრობდი, ჩქარა შერიგდებიან-­მეთ­ქი, სამუშაო ადგილი დავკეტე, საწყობში ვმუშაობდი, ზნაურში. მერე ის საწყობიც გამიტეხეს, გაანადგურეს, წაიღეს ყველაფერი ჩემი.“

„გადმოვედი და დავსახლდი აქ, სოფელში [ჭვრინისში]. იმის შემდეგ აქ ვარ, არსად წავსულვარ. შემდეგ არაფორმალე­ბი, მათ შორის ადამია [ვაჟა ადამია­ „მერაბ კოსტავას საზოგადოების“ თავმჯ­დომარე 90­-იან წლებში], თავისი მოშლილი ზარ­ბაზნით მოვიდა აქ. წავიდნენ, იარეს, იარეს, ჩვენ არ გავაჩერეთ აქ.“

„ჩვენ რომ გაგვეჩერებინა, ჩვენც გვესროდნენ იქიდან. წავიდნენ  და ქალეთ­ში [კონფლიქტამდე შერეული სოფელი იყო, რომელიც ჭვრინისს ესაზღვრება] გაჩერდნენ.“

„ხუთი დღის შემდეგ წამოვიდნენ რუ­სები რუსული იარაღით, შეიძლება, ოსებიც იყვნენ მათ შორის. ამათ [„მერაბ კოსტავას საზოგადოება“] რომ გაიგეს რუსული იარაღის ხმა, გამოიქცნენ, თვითფრინავი ჰყავდათ და იქ დატოვეს. ეს თვითფრინავი დაუწვეს, ზარბაზანიც. იმის შემდეგ მოდიოდნენ ხოლმე დროდადრო საქურდლად.“

„ჩვენ­გან იქით ვინც გადავიდოდა, ზოგი რას იპარავდა, ზოგი — რას. ის სოფლები დაიცალა. ასე თუ ისე, კარგი არაფერი მომხდარა. ქურდობდნენ ისინიც, ჩვენებიც. ვინ როგორ მოასწრებდა. აქა­ურებიც ქურდობდნენ. ჩემ გარდა, ყველა ქურდობდა. მე არც იმათი მინდოდა არაფერი და ისე ვიყავი, რომ ჩემი არ წაერთმიათ. იქ რაც მქონდა, წამართვეს, მაგრამ აქ, აქიდან აღარ გავატანე არავის არაფერი.“

„იმ სახლის დაწვამ მთელი ქალეთი გადაწვა“

„ერთხელ 1990-იან წლებში ჩვენები შევიდნენ მხარეში, რასაც სერი ბალთას ვუძახდით. ერთი ოჯახი იყო, სოფლის განაპირას ცხოვრობდა და ის სახლი გადაწვეს. მე როგორც გავიგე, ზუსტად ის ხალხი მოხვდა ჩემთან სახლში.“

„მათი უფროსი ვნახე, ჩემთან იყვნენ, ერთი ზნაურელი იყო, ბიჭები ჰყავდა თან და ლაპარაკობდნენ, რომ აი, ჩვენ დავწვითო. ვეჩხუბე და გამოვყარე სახლიდან. როგორ დაწვით­-მეთქი, იმ სახლის დაწვამ მთელი ქალეთი გადაწვა-­მეთქი.“

„მერე იმერლებისთვის მოვიდნენ. ქალეთ­ში ნახევარი იმერლები ცხოვრობდნენ, ნახევარი — ოსე­ბი. იმერლების სახლები სულ გადაწვეს. აი, იმ ერთი სახლის გამო. ჭვრინისში კი, აქ, ჩვენთან არავინ არ მოსულა. არც ოსი, არც — რუსი, არც — თათარი, არავინ.“

„ერთ-ერთი ვიცანი, ჩემი მეგობრის შვილი“

„2008 წელს აგვისტოში აქ ვიყავი. მეუღლე მაშინ ავადმყოფი მყავდა. ეტლში მეჯდა. ზუსტად ჩვენსკენ არ წამოსულან არც რუსები, არც ოსები. ოსები ატოცში მივიდნენ [მეზო­ბელი ქართული სოფელი] და ერთი სახლი გადაწვეს. როცა ჩამოიარეს, ნიღბები ჰქონდათ და ერთ-ერთი ვიცანი, მეგობრის შვილი. მკითხა, მე მიცნობო? მე კი გამეცინა, ჩემნაირები შევხვდით, ხუთი კაცი, ხნიერები.“

„როგორ არ გიცნობ-­მეთქი, მართალია, ნიღაბი გაქ­ვს-მეთქი, მაგრამ შენი ლაპარაკით გიცნობ, მე­გობრის შვილი ხარ­-მეთქი. ხოდა — ავთო ძიაო, ჩვენ  ჭვრინისს არაფერს ვერჩითო. თქვენ, არ გიქურდიათო, არაფერი გადაგიწვავთო. იმათ გვაწყენინეს და ახლა კო­დაში მივდივართო, კოდელებმა აწყენინეს.“

„თვითონაც მიცნეს, ტომარაში გვაქვს შენი რაღაცები და წაიღეო“

„ჩვენ გადავრჩით. ერთი დანგრეული სკოლა გვქონდა. ის დაგვიწვეს, მაგრამ ის ისდეაც დამწვარი იყო. ერთ დღეს საქონელს ვმწყემსავდი, გავიგე, რომ რუსები შემოვიდნენ. არ ვიჯერებდი, მაგრამ წამოვედი მაინც. ცოლი ეტლში დავტოვე, ბალკონზე მყავდა. უნდა წამოვსულიყავი შუადღი­სას, რომ მიმეხედა, პური მეჭმია, ამოვედი და…“

„ყოფილან ჩემთან. რაღაცები მოიპარეს. საით წავიდნენ, ქალო, თუ დაინახე­-მეთქი, ვკითხე. მგონი, ზევით წავიდნენო, მითხრა. წავედი, დავეწიე. ოსები იყვნენ. გვიან მივ­ხვდი, რომ ოსები იყვნენ. თვითონაც მიცნეს, ნიღბები ჰქონდათ. ჩვენ ტომარაში გვაქვს შენი რაღაცები და წაიღეო. ამოვი­ღე, ბენზოხერხი იყო. მაშინ ბენზოხერხები ეგრე ადვილად არ იშოვებოდა. კიდევ ბურღი იყო, რაც გვქონდა სახელოსნოში. ჰოდა, წამოვიღე და მივ­ხვდი მერე, ვინც იყო, მაგრამ რას ვიზამდი.“

„ჩემი დამიბრუნეს ყველაფერი. მეტი არაფერი მომხდარა. რუსები ჩვენკენ არ წამოსულან. ოსებიც შეგ­ვეშვნენ, აღარ მოდიოდნენ და ასე მოვედით დღემდე. ახლა არ ვიცი, კიდევ თუ იქნება რამე არეულობა.“

„საღამოთი დამიჭერდნენ, დილით მიშვებდნენ“

„დღესდღეობით იქით მხარეს უმიზეზოდ არ გადავდივართ. ვიცით, რომ დაგვიჭერენ. აი, საქონელი ხანდახან გადადის და აღარ ბრუნდება. ჩემ გარდა სხვა არავინ გადადის. თუ არ გადავალ, საქონელს დავკარგავთ, ხოდა გადავდივარ ხოლმე.“

„იქით ერთი ალი იყო, ლეკი. მახაჭკალიდან იყო და ბევრჯერ და­მიჭირა საქონელთან ერთად და გამომიშვა, ერთი ხუთჯერ მაინც. მიშვებდნენ, დამიჭერდნენ. ადრე დამიჭირეს, 1.500 მანეთი მივეცი იმ დღესვე. დილით წამოვედი, საღამოთი დამიჭერდნენ, დილით მიშვებდნენ. მერე კიდევ დამიჭირეს.“

„ჩვენებური გოგო დაიჭირეს ერთხელ და ხალხი ჩემთან მოვიდა, ლალი დაიჭირესო. უნდა დამეხსნა მე. წავედი, ნაძვებში ტრაფარეტია, იმის იქით ჰყავთ ეს ბავშვი და ტირის.“

„ძნელია, ასე იმათი კანონი თუ არ იცი. მერე მოვი­და ის ალი. მითხრა, რომ შენ წადიო, არა­-მეთქი. ჯერ ეს გოგო გაუშვით, მერე წავალ­-მეთქი. არაო, გადაცემული გვაქვსო [იგულისხმება ინფორმაცია დაკავების შესახებ]. მაშინ მეც ამიყვანეთ-­მეთქი. არ გაუშვეს, და მეც გავყევი.“

„იქ რომ მიმიყვანეს, იზოლატორში, ვუთხარი უფროსს, სამხედრო ნაწი­ლის უფროსს, 4.000 მანეთი უნდა მასესხო­-მეთქი და ხვალ გამოვალ და ამოგიტან­-მეთქი. შევატყვე, რომ არ ჰქონდა. შეიძლება, ჰქონდა, მაგრამ არ მენდო. მაშინ­ ქალეთში მეგობარი რომ მყავს, სევა-მეთქი, დაურეკე და ის მომიტანს­-მეთქი. დაურეკა! კარ­გი კაცი იყო ძალიან ის.“

„დაურეკა, გამომიტანა 4.000 მანეთი, იმ დღესვე შევიტანე დილით და გამოგვიშვეს.“

„რომ მქონდეს უფლება, ცხინვალში წავიდოდი“

„ერთი მოყვარე მყავს. ცოლი მომიკვდა. იმ მოყვარის ნახვა მინდა. ვერ ვნახულობ. ლარსზე წასვლას დიდი დრო უნდა და სახლში ვინ დავტოვო? ვიზაც უნდა, ფულიც უნდა, დროც უნდა. რომ მქონდეს უფლება, ცხინვალში წავიდოდი. ერთ დღეში ჩავიდოდი, იმ ღამეს დავრჩებოდი, მეორე დღეს ჩამოვიდოდი.“

„დღეს ჭვინისში ისევ ისე ვცხოვრობთ, დასამუშავებელს ვამუშა­ვებთ, ოჯახს ვუვლით, საქონელს ვუვლით.“

„ძროხა თუ გადავიდა, მე აღარ გადავდივარ და ხანდახან შეიძლება, იმათ გადმორეკონ. იმათი საქონელიც გადმოდის ხოლმე. აი, გუშინაც გადმოვიდა იმათი საქონელი. მე აწი იქ, ტრაფა­რეტს იქით როგორ წავალ, აღარ წავალ. კიდევ ვეღარ ჩავბარდები იმათ. აქეთ ვდგავარ ხოლმე. ხოდა მოდის საქონელი და ხუთი სული მათი საქონელი მოჰყვებათ. აქ, სოფლამდე, ჩა­მოყვნენ და გადავრეკე უკან, წავიდნენ მერე. ჩვენც ეგრე ვშვებით, გავურეკავთ ხოლმე. ისინიც ეგრე შვებიან.“

„მეგობრის გასვენებაში უნდა წავსულიყავი“

„ოთხჯერ ვარ მე დაკავებული და იზოლატორში წაყვანილი. ორჯერ ძროხის გადმოსაყვანად გა­დავედი და რუსებმა დამიჭირეს. მესამედ ჩემი მეგობარი მოკვდა, ოსი, იქით. წავედით სამძიმარზე. მეორე დღეს გასვენებაში უნდა წავსულიყავი, მეგობარი მო­მიკვდა და, აბა, რა უნდა მექნა. ფულიც წავიღე, როგორც შესაწირი და იმათთვის მისაცემი ჯარიმაც, თუ დამიჭერდნენ, ყოველი შემ­თხვევისთვის. დამიჭირეს აქ, ჩვენთან, ნაძვებში.“

„ვუთხარი, ძმაკაცის გასვენებაში მივდივარ-მეთქი. ჯერ არ დამიჯერეს. მერე დამიჯერეს, მაგრამ მაინც გამაჩერეს. დამაჯარიმეს და უნდოდათ, სახ­ლში გავეგზავნე. სახლში რა მინდოდა, მეგობრის გასვენებაში უნდა წავსულიყავი, ამისათვის არ გადავედი? მეუბნებიან, ეს შეუძლებელიაო.“

„ამ დროს იმ გასვენებაში მათი პრეზიდენტი იყო მისული, თიბილოვი. უთხრეს ჩემი მეგობრის შვილებმა, ჩვენი მამის მეგობარი დაიჭირესო, ისეთივე ბებერი, როგორიც მამაჩვენი იყოო, დასაფ­ლავებაზე მოდიოდა ჩვენთანო. დარეკა იმან და მისი მანქანით მიმიყვანეს ჩემი მეგობრის სახლში. დავესწარი და­საფლავებას და კიდევ ნახევარი საათი დამტოვეს ქელეხში. მერე ისევ მანქანით წამომიყვანეს უკან. მორჩა, ამის მერე აღარ გადა­ვალ, აღარ დავაჭერინებ თავს, მეყო.“

„სხვა გზა არ არის“

„ჩვენი მომავალი მთავრობაზეა დამოკიდებული. შერიგებაც მათზეა. ადრე რომ გვიჭირდა ხოლმე ქვეყანას, გამოჩნდე­ბოდა ვიღაც კეთილი ადამიანი. მე ივანაშვილის იმედი მქონდა და ვე­რაფერი გამოდის. იქნებ ვიღაც გამოჩ­ნდეს, მართალი ადამიანი, შეგვარიგოს, გაგვიშვან, გამოუშვან და მორჩება, ისევ გაგრძელდება ჩვეულებრივი ცხოვრება, როგორც ადრე ვიყავით.“

„მკითხავთ, შერიგება მინდა თუ არა — მინდა, აბა რა. შეიძლება ეს შერიგება? შეიძლება, აბა რა. იქითაც არის ასეთი ხალხი. ყოველ შემ­თხვევაში, იმ ნაცნობი ხალხის შვილები მონდომებულნი არიან. უნდათ იმათაც, ხნიერი ადამიანები ვინც არიან. სულ ახალგაზრდებს არ უნდათ შერიგება, ჩვენკენაც ხომ ეგრე არის? იქაც ასეა. მე მგონია, რომ შერიგდებიან ბოლოს. იმი­ტომ, რომ ჩვენს ტერიტორიას რას უშვებიან? ჯავამდე ხომ ჩვენია, კაცო, იმის იქითაც საქართველოსია. ამ მიწა­-წყალს რას უშვე­ბიან? უნდა შერიგდნენ, სხვა გზა არ არის.“

[წაიკითხეთ ხმა კონფლიქტის მეორე მხრიდან: ე. ჯ., ძაუს დასახლების მცხოვრები, პედაგოგი, 62 წლის — „სანამ პუტინი გვყავს…“]

პუბლიკაცია რედაქტირებული ვერსიაა გოგა აფციაურის სტატიისა, რომელიც ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტისთვის მომზადდა დიდი ბრიტანეთის კონფლიქტების აღმოფხვრის, სტაბილურობისა და უსაფრთხოების ხელშეწყობის ფონდისა და აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ფინანსური მხარდაჭერით. ტექსტში გამოყენებული ადგილების დასახელებები და ტერმინოლოგია ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება, არ გამოხატავდეს OC Media-სა და ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტის შეხედულებებს.